Aan de kruisbes bewaar ik scherpe, vroege herinneringen. Niet ouder dan acht jaar sta ik op een warme zomermiddag in een tuin voor kruisbessenstruiken. Er zijn struiken met gele en met rode kruisbessen. De struiken zijn laag en ik kan makkelijk bij de bessen. Er zijn scherpe stekels aan de takken. De kruisbessen hebben haren. Je moet er in knijpen om te weten hoe rijp ze zijn. Als ze plat gaan, zijn ze te rijp. Het sap loopt over je vingers. Dan smaken ze flauw. De rode zijn lekkerder dan de gele. Heb je een goede dan is het binnenste zoet en zacht. Het buitenste vlees is stevig en zurig, maar lekker zuur.

Destijds wist ik niet dat kruisbessen (Ribes uva-crispa) ook in het wild in Nederland voorkomen. Dat besef drong maar stapsgewijs door. Voor het eerst zag ik ze bewust op kasteelruïnes in Valkenberg en in de Ardennen. In de Verspreidingsatlas staan ze over het hele land verspreid, met als uitzondIVN Markering de veenpolders in Zuid-Holland. Dat is ook wel te begrijpen omdat de plant kalk nodig heeft. Tot mijn verbazing stond er een paar jaar geleden opeens een aan de buitenkant van mijn tuin. Dit jaar bloeit hij voor het eerst. De kruisbes is dus ook een stadsplant.

De bladeren zijn rondachtig met lobben en zachtbehaard. De bloemen groen en rood-paars en het vruchtbeginsel onder heeft klierharen. Die klierharen zitten later ook op de vrucht. De geslachtsnaam ‘ribes’ komt van het Arabische ‘ribas’ dat een zuur smakende rabarbersoort was. Toen de Arabieren hun uit Palestina bekende ribas niet aantroffen, ging de naam over naar de eveneens zuur smakende kruisbessen. De soortaanduiding 'uva-crispa' betekent letterlijk 'druif-gekroesd'. Maar ook de naam van de ‘Grossulariaceae’ waartoe het geslacht ribes behoort, is via-via afgeleid van ‘kruis’ uit kruisbes. Dat zit zo: grossularia is een latinisering van het Frans grosseille, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Duitse Kräusel(beere). In heel West-Europa en ook Nederlandse dialecten is de stamvorm kr-s. Als klinker daarbinnen komt van alles voor. De vorm ‘kruis’ is er daar één van, en betekent bij kruisbes waarschijnlijk ‘tros’. Van kruisbessen kun je ook lekkere jam maken. Jammer dat je die bijna nergens kunt kopen.

Aad van Diemen – Natuur&Stadsgids IVN Mark&Donge

Markandalletjes

* Ontzettend veel eikels – op de grond! Meer dan duizend per Eik! Goed ‘mastjaar’ voor wilde zwijnen! Die jongen wel aan! Ook hier in Mastbos?

* Oehoe heeft hier in bos genesteld en gebroed! Jongen zijn gezond uitgevlogen! Primeur voor omgeving Markdal!

* Vogelrevalidatie Centrum heeft gewonde Rode Wouw weer gezond uit laten vliegen! Knap werk van VRC Zundert. Twee gevonden ‘kittens’ bleken jonge Boommarters te zijn! Erg ‘bijtgraag’ maar bijgevoerd en ‘opgevoed’ nu weer in vrijheid! Zondag 5 oktober Open Dag. 10-16u30. Luitertweg 36a. Zundert. Welkom!

* Tweede overgrense Zeistournooi nu zondag! Nu zondag 5 oktober van 8-18u. Rustgevend zeisend natuurbeheer in Vlaamse sfeer met randanimatie! Hooioppers bouwen, muziek, strekelwerpen, zeistournooi, hapje, drankje. BC Vallei van het Merkske (De Klapekster). Wortel (B), Kolonie 41 (parkeren), zeisen: Kolonie 32. Natuurpunt Markvallei.

* Landschapswandeling Chaam-Baarle-Ulicoten-Chaam. Langs bos, velden, beken. Om landschap te lezen en te ervaren\. Nieuwe route, hoe zuidelijker – hoe zoeter. Ca 18 km. Zondag 5 oktober, 10-16u. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.

* Trekvogeltelling. Zaterdag 4 oktober. Welkom op telpost Hooijdonk (Haagse Beemden) tussen Werftseweg en Hooijdonkseweg. Breda. Met Erik van Boxtel tussen 7u30 en 12u. Onderdeel van jaarlijkse mega europese trekvogeltelling. Zie website WestBrabantse Vogelwerkgroep.

* Geslaagde volbezette Markdal excursie van Ver. Markdal en IVN M&D. Geslaagde combi. Ver. Markdal zet zich in voor routes voor natuurbeleving. Met veel energie om beheerders te overtuigen. Lieneke Steijn toonde dubbeldeks Zwarte Spechten nest en veel rode mutsen voor minder kardinalen: de Kardinaalmuts! Inktzwammen steken hun kop op: starten paddenstoelen seizoen.

* Steeds genoeg te zien in Markdal natuur.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge